Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Veya Fazla Süre İle Çalışanlar
Mehmet Fatih GELERİ
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
I. GİRİŞ
Ev hizmeti: Ev içerisinde yaşayan aile bireyleri tarafından yapılabilecek temizlik, yemek yapma, çamaşır, ütü, alışveriş, bahçe işleri gibi gündelik işler ile çocuk, yaşlı veya özel bakıma ihtiyacı olan kişilerin bakım işlerinin aile bireyleri dışındaki kişiler tarafından yapılmasını ifade etmektedir.
Ev hizmetleri gerek İş Kanununda, gerekse Sosyal Sigortalar Kanununda kapsam dışı bırakılmıştır. Bunun nedeni, uygulamada çıkacak zorluklardır. Yasakoyucu aileyi bu gibi formalitelerle uğraştırmamak için ev işlerinde çalışanları, hem İş Kanununun, hem de Sosyal Sigortalar Kanununun kapsamı dışında bırakmıştır.
İş Kanunu 4/d maddesinde “ bir ailenin üyeleri ve 3. dereceye kadar (3.derece dâhil) hısımları arasında, dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde” İş Kanununun uygulanmayacağını belirtmektedir.
506 sayılı Kanunun 3. Maddesi “Sigortalı Sayılmayanlar” içinde Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü dereceye kadar (Üçüncü derece dâhil) olan hısımlar sırasında ve aralarında dışardan başka kimse katılmayarak bu konut içinde yapılan işlerde çalışanlar. Sigortalı sayılmamış ve kapsam dışında bırakılmıştır.
Yıllardır tartışma konusu olan ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılık konusu, 6552 sayılı Torba Kanun[1]ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa[2] eklenen ek 9. madde ile ev hizmetlerinde çalıştırılanların sigortalı sayılacaklarına dair düzenleme, 1 Nisan 2015 tarihinden itibaren yürürlüğe girdi.
Ev hizmetlerinde ay içinde 10 günden az veya 10 gün ve daha fazla sigortalı çalıştıran gerçek kişiler hakkında, işveren ve sigortalılara yönelik uygulama esaslarını düzenleyen tebliğ[3] yayınlandı.
II. EV HİZMETLERİ KAPSAMINDA SİGORTALI SAYILANLAR
Ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı, 5510 Sayılı Kanunun 01.04.2015 tarihinden itibaren yürürlüğe giren “Ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılığı” başlıklı ek 9 uncu maddesi ile;
- Bir veya birden fazla gerçek kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma gün sayısı 10 gün ve daha fazla olanlar,
- Aynı veya farklı gerçek kişi yanında 10 günden az çalışanlar
şeklinde ikiye ayrılmıştır.
5510/6(b) bendinde belirtilen “Aynı konutta birlikte yaşayan ve üçüncü derece dâhil bu dereceye kadar hısımlar arasında ve aralarına dışardan başka kimse katılmaksızın, yaşadıkları konut içinde yapılan işlerde çalışanlar,” sigortalı sayılmayacaktır. Ancak, üçüncü dereceye kadar olan akrabalar dışından olup ev hizmeti nedeniyle işe alınan, aynı evde yaşayanlar sigortalı sayılacaktır.
Evinde ev hizmetlerinde çalışanların sigortalılık hakkından gerçek kişiler yararlanacak olup, tüzel kişiler bu kapsamında sigortalı çalıştıramayacaktır.
III. EV HİZMETLERİNDE 10 GÜN VE DAHA FAZLA SÜRE İLE ÇALIŞANLAR
A- Ay İçinde 10 Gün ve Daha Fazla Süreyle Çalışanlar
İşveren yanında ev hizmetlerinde, 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanlar, 01.04.2015 tarihinden itibaren ücretle ve sürekli çalışma şartı aranmadan 5510/4-a (SSK) lı olan sigortalılara sağlanan haklardan[4]yararlanacaklar. Bu sigortalılar hakkında uzun ve kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası ve işsizlik sigortası hükümleri uygulanacaktır.
B- Sigortalılık Başlangıç Tarihi ve Bildirimi
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalışanların SGK’ ya bildirimi için verilen İşe Giriş Bildirgesinde işe giriş tarihi sigortalılık başlangıç tarihi olarak kabul edilecektir. İşverenlerin bildirgeyi çalışmanın başladığı ayın sonuna kadar ikamet ettikleri yere en yakın Sosyal Güvenlik Müdürlüklerine vermeleri gerekir.
C- Ay İçinde 10 Gün ve Daha Fazla Süreyle Sigortalı Çalıştıran İşverenler
Ay içerisinde 10 gün ve daha fazla süre ile Ev hizmetlerinde çalışan sigortalıların bildirimi ve sigorta primlerinin ödenmesi ile ilgili olarak işveren açısından Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge’nin doldurulup sigortalı ile birlikte imzalandıktan sonra Sosyal Güvenlik Müdürlüğüne müracaat edilmesi yeterli olacaktır.
Ev hizmetinde birden fazla kişi çalıştırılması halinde her bir sigortalı için bildirge düzenlenecektir.
SGK tarafından, işveren için işyeri numarası oluşturulmayacak, işveren kayıtları T.C. kimlik numarası ile takip edilecektir. Bildirge ile beyan edilen işe giriş tarihine göre sigortalı tescili yapılacaktır. Bildirgedeki çalışma gün sayısı ve prime esas günlük kazanç beyanına göre prim tahakkukları gerçekleştirilecek olup, ayrıca aylık prim ve hizmet belgesi düzenlenmeyecektir.
Prime esas kazanç beyanı, prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak üzere işverenin sigortalıya ödediği brüt ücrete göre belirlenecektir.
İşverenler sigortalı ile ilgili herhangi bir değişiklik olmadığı sürece, sigortalı için yaptıkları bildirime göre adlarına tahakkuk edecek sigorta primlerini sigortalı çalıştırdıkları ayı takip eden ayın sonuna kadar SGK’ ya ödeyecektir.
1- İdari Para Cezası
“Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge”nin işverence çalışmanın başladığı ayın sonuna kadar SGK’ ya verilmesi gerekmektedir. Bildirgenin yasal süresinde verilmemesi halinde işverene her bir sigortalı için asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır.
İşverenlerin yasal süresi dışında “Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklara İlişkin Bildirge”yi SGK’ya vermeleri halinde SGK’nın denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurları aracılığı ile gerekli inceleme yapıldıktan sonra işleme alınması gerektiğine karar verilenler hakkında, sigortalı çalıştırılan her ay ve her bir sigortalı için ayrı ayrı olmak ve aylık asgari ücretin iki katını geçmemek üzere, işveren hakkında ayrıca 5510/102 nci maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi uyarınca asgari ücretin beşte biri, ev hizmetinde sigortalı çalıştıran işverenin çalıştırdığı sigortalıya ilave olarak çalıştırdığı sigortalı/sigortalılar için verildiğinin anlaşılması halinde ise, her ay ve her bir sigortalı için ayrı ayrı olmak ve aylık asgari ücretin iki katını geçmemek üzere, asgari ücretin sekizde biri tutarında,
İşverence herhangi bir bildirimde bulunulmaksızın, denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler neticesinde hizmetlerin veya kazançların SGK’ ya bildirilmediği veya eksik bildirildiğinin anlaşılması halinde ise işverene asgari ücretin iki katı tutarında,
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalıştırılan sigortalının işten ayrılması durumunda işten ayrılışını takip eden 10 gün içerisinde verilmesi gerekir. Verilmemesi halinde asgari ücretin onda biri tutarında,
idari para cezası uygulanacaktır.
3- Damga Vergisi
Ev Hizmetlerinde 10 Gün ve Daha Fazla Çalıştırılacaklar için 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu kapsamında bir defaya mahsus damga vergisi kesilecektir. Damga vergisi işverenin ilk prim ödemesine ilave edilerek tahsil edilecektir.
4- Emeklilerin ve İş Göremezlik Ödeneği Alanların Ev İşlerinde Çalışması
Yaşlılık ve emekli aylığı alan sigortalılar aşağıda açıklanan şartlar ile ev hizmetlerinde ayda 10 gün ve daha fazla süreyle çalıştırılabileceklerdir.
- SSK emekliliği nedeniyle yaşlılık aylığı alanların ev hizmetleri kapsamında çalışması halinde müracaatlarda sigortalıların sosyal güvenlik destek primine ya da tüm sigorta kollarına tabi olup olmayacaklarını tercih etmeleri gerekmektedir.
- 4(b) ve (c) bentleri kapsamında yaşlılık, emekli aylığı ve adi malullük aylığı alanların ev hizmetleri kapsamında çalışmaları halinde bunları çalıştıran işverenler tarafından sosyal güvenlik destek primi ödenecektir.
- Sürekli iş göremezlik geliri alanların ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalışmaları halinde bağlanan gelir kesilmeyecektir.
- Malullük aylığı alanların ev hizmetleri kapsamında çalışması halinde bağlanan malullük aylığı kesilecektir.
SGK’ dan hak sahibi eş, çocuk, ana ve baba olarak gelir/aylık alıp ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalışanlar hakkında 4(a) sigortalılar gibi işlem yapılacaktır.
5- Sigortalılığın Sona Ermesi
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süreyle çalışanların sigortalılıkları bu kapsamdaki çalışmalarının sona erdiğinin SGK’ ya bildirilmesi veya sigortalının ölümü halinde sona erecektir.
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalıştırılan sigortalının işten ayrılması halinde işten ayrılışını takip eden on gün içerisinde SGK’ ya bildirilmesi gerekmektedir.
6- Genel Sağlık Sigortalılığı ve Yararlanma Şartları
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalılığı bulunanlar genel sağlık sigortalısı sayılacaktır. Sağlık yardımlarından yararlanılabilmesi için son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayısının olması yeterli olacaktır.
Ev hizmetleri kapsamında 10 gün ve daha fazla süreyle çalışması bulunanlardan ay içindeki çalışması 30 günden az olanların kalan sürelerine ait genel sağlık sigortası primlerini ödemeleri gerekmektedir. Ancak; ay içinde 30 günden eksik kalan günlerini isteğe bağlı sigortalı olarak tamamlayanlar hakkında eksik kalan günler için ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmayacaktır.
7- İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirimi ve Sağlanan Yardımlar
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile çalıştırılacak sigortalılara ilişkin iş kazası ve meslek hastalığı bildirimi, 5510/13 maddesinde belirtilen sürede SGK’ ya yapılacaktır.
Ev hizmetlerinde bir veya birden fazla gerçek kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 gün ve daha fazla olan sigortalıların iş kazası ve meslek hastalığı hallerinde haklarında 4(a) kapsamındaki sigortalılara ilişkin hükümler uygulanacaktır.
8- 10 Gün ve Fazla Süre İle Çalışanların Prim Oranları
Ev hizmetleri kapsamında ayda 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalılığı olanların % 34,5 oranındaki primleri işverenler tarafından ödenir. Bu primin % 20’si uzun vadeli sigorta kolları, % 12,5’i genel sağlık sigortası, % 2’si iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primidir. İşverenler ayrıca sigortalı ve işveren hissesi ile birlikte % 3 oranında işsizlik sigortası primi de ödeyeceklerdir.
9- 10 Gün ve Fazla Süre İle Çalıştıran İşverenlere Uygulanacak Sigorta Prim Teşvikleri
Ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla sigortalı çalıştıran gerçek kişi işverenler;
– 5510/81 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinde belirtilen % 5 indirim teşvikinden,
– 4447 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde,
– 4447 sayılı Kanunun 50 nci maddesinde,
belirtilen şartları sağlamaları halinde ilgili kanunlarda öngörülen teşviklerden yararlanabileceklerdir.
IV. EV HİZMETLERİNDE ÇALIŞTIKLARI KİŞİ YANINDA 10 GÜNDEN AZ ÇALIŞANLAR
A –Ay İçinde 10 Günden Az Çalışanlar
Ev hizmetlerinde çalışanlar kapsamında ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı olarak çalışanlar iş kazası ve meslek hastalığı sigortası kapsamında sigortalı sayılacaktır. Bu şekilde sigortalı çalıştıranlar 10 güne (10 hariç) kadar çalıştırdıkları sigortalılar nedeniyle işveren sayılmayacaklar, bu kapsamda sigortalı çalıştırdıkları her gün için sigortalı çalıştıranlar prime esas günlük kazanç alt sınırının % 2’si oranında iş kazası ve meslek hastalığı primi ödeyeceklerdir.
10 günden az sigortalı çalıştıranlardan işyeri bildirgesi, sigortalı işe giriş bildirgesi ile aylık prim ve hizmet belgesi, işten ayrılış bildirgesi düzenlenmesi istenmeyecektir.
10 günden az çalışmanın tespitinde günlük 7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 gün olarak kabul edilecektir. 10 günden az çalışılan süreler birbirini takip eden günler olabileceği gibi ayın farklı günleri de olabilecektir.
B – Sigortalılık Başlangıç Tarihi ve Bildirimi
1 – SGK’ ya Doğrudan ya da İnternet Yoluyla Müracaat
Ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı olarak çalışanların bildirimi “Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Sigortalı Çalıştırılacaklara İlişkin Başvuru Formu” ile yapılacaktır. Form çalışmanın geçtiği ayın sonuna kadar, ay sonuna kadar Sosyal Güvenlik Kurumuna verilecektir.
Ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı olarak çalışanların bildirimi bu kişileri çalıştıranlar yönünden e-devlet aracılığı ile de yapılabilecektir.
2 – Primlerin Ödenmesi
SGK’ ya “Ev Hizmetlerinde 10 Günden Az Sigortalı Çalıştırılacaklara İlişkin Başvuru Formu” ile müracaat edenlerin çalıştıran ve sigortalılar yönünden tescili yapıldıktan sonra çalıştıran kişiler % 2 oranında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primini banka aracılığı ya da SGK nın internet adresinden Kredi Kartı ile ödeyebileceklerdir.
C – Çalıştırılan Kişinin Çalışma Gün Sayısının 9 Günü Geçmesi
Ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı çalıştıranlar, sigortalının iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primini ödeyecektir. Gerçek kişinin ay içinde aynı sigortalıyı çalıştırdığı gün sayısının 9 günü geçmesi halinde 10 gün ve daha fazla sigortalı çalıştıran işverenlere yönelik işlemler yapılacaktır.
D –10 Günden Az Çalışanlarla İlgili Sigorta Primi ve Genel Sağlık Sigortası Uygulaması
1 –Primlerin Ödenmesi
Ev hizmetlerinde 10 günden az sigortalı çalışanlar % 32,5 oranındaki uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primini takip eden ayın sonuna kadar ödemeleri halinde, uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası yardımlarından da yararlanabilecektir.
Sigortalıların uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası priminin kendileri tarafından ödenebilmesi için ev hizmetlerinde aynı ya da farklı çalıştıran yanında en az 1 gün, en fazla 9 gün süre ile çalışması yeterli olacaktır.
Uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası priminin takip eden ayın sonuna kadar sigortalı tarafından ödenecektir. Primin ödenmemesi halinde uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası kaydı kapatılacak, primin ödenme hakkı düşecektir. Uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası tescili aylık olarak yapılacak, takip eden ayda sigortalının ev hizmetlerinde ayda 10 günden az çalışmasının bulunmaması halinde uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası tescili oluşturulmayacaktır.
2 – Genel Sağlık Sigortalılığı ve Yararlanma Şartları
Ev hizmetlerinde 10 günden az çalışıp iş kazası ve meslek hastalığı tescili oluşturulan sigortalının takip eden ayın sonuna kadar, uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası primlerini ödemesi halinde bir aylık süre ile ayrıca genel sağlık sigortalısı sayılacaktır.
Sigortalının, 5510/60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile kendi çalışması dolayısıyla (f) bendi “bu Kanundan önce yürürlükte bulunan sosyal güvenlik kanunlarına göre gelir veya aylık alan kişiler”kapsamında aylık alması nedeniyle genel sağlık sigortalılığının bulunması halinde ayrıca genel sağlık sigortası tescili oluşturulmayacaktır.
Ev hizmetlerinde 10 günden az çalışanlar için genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanabilmesi için sağlık aktivasyonu yapılmış olması ve primi ödemesinin bulunması ile son bir yıl içinde toplam 30 gün gss prim ödeme gün sayısının olması gerekmektedir.
İsteğe bağlı sigortalı olanların ev hizmetlerinde çalışması kapsamında uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası primini ödemeleri halinde prim ödedikleri aya ait isteğe bağlı sigortalılığı durdurulur.
E – İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortasından Yararlanma Şartları ve Bildirim
Ev hizmetlerinde ayda 10 günden az çalışanlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası dışında hastalık ve analık sigortası hükümleri uygulanmayacaktır.
İş kazası ve meslek hastalığı sigortasından yararlanmak için sigortalının iş kazasının olduğu tarihten en az on gün önce sigortalılığının sona ermemiş olması iş kazası veya meslek hastalığından dolayı geçici iş göremezlik ödeneği ödenmesi veya sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi için prim ve prime ilişkin her türlü borçların ödenmiş olması şarttır.
F –10 Günden Az Çalışanların Prim Oranları ve Tutarları
İsteğe bağlı sigorta ödemek isteyen ev hizmetleri kapsamında 10 günden az sigortalı olanları çalıştıranlar; Uzun vade ve genel sağlık sigortası primi ödemek isteyen sigortalılar: % 20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi, % 12,5’i genel sağlık sigortası primi olmak üzere prime esas kazanç günlük kazanç alt sınırının 30 katı üzerinden % 32,5 oranında prim ödeyeceklerdir.
Sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi ödemek isteyen ev hizmetleri kapsamında 10 günden az sigortalı çalıştıranlar;
Prime esas günlük kazanç alt sınırının % 2’si oranında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi ödeyecektir.
1.4.2015-30.6.2015 tarihleri arasında günlük asgari ücret üzerinden 40,05 x % 2 = 0,80 Krş,
1.7.2015-31.12.2015 tarihleri arasında günlük asgari ücret üzerinden 42,45 x % 2 = 0,85 Krş
iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi ödeyecektir.
Uzun vade ve genel sağlık sigortası primi ödemek isteyen sigortalılar;
1.4.2015-30.6.2015 tarihleri arasında aylık 1.201,50 x % 32,5 = 390,49 TL,
1.7.2015-31.12.2015 tarihleri arasında aylık 1.273,50 x % 32,5 = 413,89 TL
prim ödeyeceklerdir.
5- 10 Günden Az Süre İle Yabancı Uyruklu Sigortalı Çalıştırılamayacak,
A – Ev Hizmetlerinde Çalışan Yabancı Uyruklular
Ev hizmetleri kapsamında 10 gün ve daha fazla süre ile yabancı uyruklu sigortalılarda çalıştırılabilecektir. Yabancıların Ülkemizde çalıştırılması çalışma iznine bağlı olduğundan gerçek kişi işverenler, sigortalıların çalışma iznini de bildirgeye ekleyeceklerdir.
Ev hizmetlerinde 10 günden az süre ile yabancı uyruklu sigortalı çalıştırılamayacak, bu şekilde çalıştırıldığı tespit edilen yabancı uyruklular hakkında ev hizmetlerinde 10 gün ve daha fazla süre ile sigortalı çalıştıran işverenlere ilişkin hükümler uygulanacak ay içinde çalışma gün sayısı 30 gün olarak alınacaktır.
V. SONUÇ
Ev hizmetlerinde bir veya birden fazla gerçek kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 gün ve daha fazla olan sigortalılar 4(a) kapsamında sigortalı sayılırlar. Bunların işe giriş bildirimleri, işverenler tarafından en geç çalışmanın geçtiği ayın sonuna kadar yapılır. Süresinde yapılmayan bildirim için işverene 5510/102 nci maddesine göre, elektronik veya benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulduğu hâlde anılan ortamda göndermeyenler hakkında her bir sigortalı için asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanır.
[1] 6552 sayılı kanun 11.09.2014 tarihli, 29116 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayınlandı.
[2] 16 Haziran 2006 tarihinde 26200 sayılı Resmi Gazetede Yayınlanan 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
[3] Ev hizmetlerinde 5510 SK Ek 9.ncu Maddesi Kapsamında Sigortalı Çalıştırılması Hakkında Tebliğ, 1 Nisan 2015 Tarihli ve 29313 Sayılı Resmî Gazete Yayınlanmıştır.
[4] 4-a sigortalılara sağlanan haklar; Geçici İş Göremezlik Ödeneği Verilmesi, Sürekli İş Göremezlik Geliri Bağlanması, Ölen Sigortalının Hak Sahiplerine Gelir Bağlanması, Gelir Bağlanmış Kız Çocuklarına Evlenme Ödeneği Verilmesi, Ölen Sigortalı için Cenaze Ödeneği Verilmesi, Analık halinde sağlanan haklar, Emzirme ödeneği, İşsizlik Sigortası Ödeneği,
Kaynak ► http://www.ikplatform.com
