T.C.
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI
Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü
Sayı : 57405428/E./SÜ/20199-4/A.MVZ./5654390
10.11.2105
Konu : 5510 sayılı Kanunun 40
ıncı maddesi
kapsamında sayılan
işler ve işyerleri
GENEL YAZI
Bilindiği üzere,
2008 yılı Ekim ayı başında yürürlüğe giren 5510 sayılı Kanununun 40 ıncı
maddesinin ikinci fıkrasının;
(1) numaralı bendi
ile kurşun ve arsenik işlerinin; kurşun üretilen galenit, serüzit, anglezit
gibi cevherlerin çıkarılmasına ilişkin maden ocağı işlerinde, kurşunlu
madenlerden yahut içinde kurşun bulunan kül, maden köpüğü, kurşun fırın kurumu,
üstübeç artığı ve benzeri maddelerden kurşun üretimi için yapılan izabe
işlerinde, antimuan, kalay, bronz ve benzeri maddelerle yapılan kurşun alaşımı
işlerinde, kurşun izabe fırınlarının teksif odalarında biriken kuru tozları
kaldırma işlerinde çalışanlar,
(2) numaralı bendi
ile cam fabrika ve atölyelerinde; cam yapımında kullanılan ilkel maddeleri toz
haline getirme, eleme, karıştırma ve kurutma işlerinde (bu işleri yapmak üzere
tam kapalı odalar içinde otomatik makineli tesisat veya çalışma ortamındaki
tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren havalandırma tesisatı
bulunmadığı takdirde), eritme işlerinde (otomatik besleme fırınlarıyla
çalışılmadığı takdirde), ateşçilik işlerinde, üfleme işlerinde (tamamen
otomatik makinelerle yapılmadığı takdirde), basınçla yapılan cam işlerinde (cam
tazyiki işleri), ayna camı sanatında potalı cam dökümü işlerinde (potalar kalıp
masasına mekanik araçlarla taşınmadığı takdirde), camı fırın başından alma
işlerinde, yayma fırınlarında düzeltme işlerinde, traş işlerinde, asitle hak ve
cilâlama işlerinde, basınçlı havayla kum püskürten cihazlarla yapılan işlerde
(çalışma ortamındaki tozları sağlık için tehlike oluşturmayacak düzeye indiren
havalandırma tesisatı bulunmadığı takdirde), pota ve taş odalarında görülen
işlerde çalışanlar,
(3) numaralı bendi
ile cıva üretimi işleri sanayiinde; cıva izabe fırınlarında görülen işlerde, elementer
cıva bulunan ocaklarda görülen işlerde çalışanlar,
(4) numaralı bendi
ile çimento fabrikalarında; ilkel maddeleri kırma, ufalama, ezme, eleme ve karıştırma
işlerinde, otomatik fırınlarda pişirme işlerinde, klinkeri öğütme, eleme, torba
ve fıçılara koyma işlerinde (otomatik olarak tozun etrafa yayılmasını önleyici
bir düzenleme yapılmadığı takdirde) çalışanlar,
(5) numaralı bendi
ile kok fabrikalarıyla termik santrallerde; ateşçilik, ocak temizliği,
jeneratör, doldurma, boşaltma ve temizleme işlerinde, kimyasal arıtma işlerinde,
gazın geçtiği cihaz ve boruların onarılması ve temizlenmesi işlerinde, kok
fabrikalarında kömür ve ocak işlerinde, elektrik enerji üretim santrallerinin
kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve kömürlerin taşınması işlerinde, termik
santrallerle her çeşit buhar kazanlarının kazan dairesindeki ateşçilik, kül ve
kömürlerin taşınması işlerinde çalışanlar,
(6) numaralı bendi
ile alüminyum fabrikalarında; alüminyum oksit üretimi işlerinde, alüminyum
bronzu hazırlama işlerinde, alüminyum madeni üretimi işlerinde çalışanlar,
(7) numaralı bendi
ile demir ve çelik fabrikalarının; demir fabrikalarında cevherin demire
çevrilmesi işleriyle boru fabrikalarının fırın ve döküm dairelerinde yapılan
işlerinde, çelikhanelerin çelik yapılan fırınlarıyla bunların teferruat ve
eklentilerinden olan ikinci derecedeki fırınlarda ve konvertörlerde yapılan
işlerinde çalışanlar, sıvı haldeki demir ve çeliğin tesisat ve teçhizatla veya
mekanik olarak taşınmasına ilişkin işlerde, sıcak veya sıvı haldeki cürufun
taşınması ve işlenmesi işlerinde, haddehanelerde (soğuk demirle çalışılan haddehaneler
hariç), fırınlarda, hadde serilerinde, haddehaneyi kızgın veya sıvı çelik yahut
demirle besleyen tesisat ve araçlarla görülen işlerle kızgın halde olan yarı
mamul parçaların kesilmesi ve hazırlanması işlerinde çalışanlar,
(8) numaralı bendi
ile döküm fabrikalarının; döküm kalıp ve maçalarının yapılması ve döküme hazır
duruma getirilmesi işlerinde, döküm şarjının hazırlanması ve her çeşit maden eritme
(izabe) fırınlarının döküme hazır duruma getirilmesi işlerinde çalışanlar, maden
eritme ve dökme işlerinde çalışanlar,
(9) numaralı bendi
ile asit üretimi yapan fabrika ve atölyelerde; asit için hammaddelerin
hazırlanması işlerinde, asidin yapılma safhalarındaki işlerinde, baca
gazlarından asit elde edilmesi işlerinde çalışanlar,
(10) numaralı
bendi ile yeraltı işlerinin; maden ocakları (elementer cıva bulunduğu saptanan
cıva maden ocakları hariç), kanalizasyon ve tünel yapımı gibi yer altında
yapılan işlerde çalışanlar,
(11) numaralı bendi
ile radyoaktif ve radyoiyonizan
maddelerle yapılan işlerde; doğal ve yapay radyoaktif, radyoiyonizan maddeler
veya bütün diğer korpüsküler emanasyon kaynakları ile yapılan işlerde
çalışanlar,
(12) numaralı
bendi ile su altında veya su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren
işlerde; su altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden 20- 35
metreye kadar derinlik veya 2-3,5 kg/cm2 basınçta yapılan işlerde, su altında
basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren işlerden 35-40 (40 hariç) m. derinlik
veya 3,5-4(3,5 hariç) kg/cm2 basınçta yapılan işlerde, dalgıçlık işinde
çalışanlar,
(15) İtfaiye veya
yangın söndürme işlerinde; yangın söndürme işlerinde çalışanlar,
2008 yılı Ekim ayı
başından itibaren fiili hizmet süresi zammı kapsamına alınmışlardır.
Diğer taraftan, 11/8/1977
tarihinden itibaren 506 sayılı Kanuna 2098 sayılı Kanunla eklenen ek 5 inci
maddenin birinci fıkrasında belirtilen tablonun I ve II numaralı bendi ile
basım ve gazetecilik işyerlerinde 1475 sayılı Kanun ve değişikliklerine göre
çalışanların bir kısmı 2008 yılı Ekim ayı başından önce itibari hizmet süresi
zammı kapsamında iken bu tarihten sonra basım ve gazetecilik işyerlerinde çalışanlar
kapsamdan çıkartılmıştır. Ancak, 5510 sayılı Kanuna 6385 sayılı Kanunla eklenen
geçici 48 nci madde uyarınca 2008 yılı Ekim ayı başı ile 19/1/2013 tarihini
takip eden aybaşına kadar geçen sürede Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın
kartı sahibi olmak suretiyle çalışanlar fiili hizmet süresi zammı kapsamına dahil
edilmişlerdir.
5510 sayılı
Kanunun 40 ıncı maddesinin ikinci fıkrasında yer alan tabloya 6385 sayılı
Kanunla eklenen (16) ve (17) nci sıra ile basın ve gazetecilik mesleğinde Basın
Kartı Yönetmeliğine göre basın kartı sahibi olmak suretiyle fiilen çalışanlar
ile Türkiye Radyo-Televizyon Kurumunda Basın Kartı Yönetmeliğine göre basın
kartı sahibi olmak suretiyle fiilen çalışanlar da 2013 yılı Şubat ayı başından
itibaren fiili hizmet süresi zammı kapsamına girmişlerdir.
5510 sayılı
Kanunda belirtilen işyerlerinde çalıştıkları halde, söz konusu işleri/görevleri
yapmayan veya sayılan işleri/görevleri yaptıkları halde, söz konusu
işyerlerinde çalışmayan sigortalıların işyeri ve iş koşulu şartı bir arada
yerine gelmediğinden fiili hizmet süresi zammından yararlandırılmaları mümkün
bulunmamaktadır.
Bu itibarla, 5510
sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde fiili hizmet süresi zammı uygulamasından
sigortalıların yararlanabilmesi çalıştıkları işyeriyle yaptıkları işin birlikte
gerçekleşmesi koşuluna bağlanmıştır.
506 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesinin (IV) üncü bendinde yer alan
“Azotlu gübre ve şeker sanayinde…” ibaresi Anayasa Mahkemesinin 27/3/2007
tarih, 26475 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4/10/2006 tarih, 2002/157 Esas,
2006/97 sayılı Kararı ile iptal edilmiş olup, 27/3/2007 tarihinden sonra
hizmetin azotlu gübre ve şeker sanayinde geçmesi şartına bakılmadan tüm
fabrika, atölye, havuz ve depolarda, trafo binalarında çalışan sigortalıların
çelik, demir ve tunç döküm, zehirli, boğucu, yakıcı, öldürücü ve patlayıcı gaz,
asit, boya işleriyle gaz maskesi ile çalışmayı gerektiren, patlayıcı maddeler
yapılmasında ve kaynak işlerinde geçen hizmetlerinin itibari hizmet kapsamında
değerlendirilmesine imkan sağlanmıştır.
Anayasanın 153 üncü maddesine göre Anayasa Mahkemesi kararları kesin
hüküm ifade etmekte, kanun hükümleri iptal kararlarının Resmi Gazete’de
yayımlandığı tarihte yürürlükten kalkmakta ve iptal kararları geriye
yürümemektedir.
5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi
kapsamında 40 ıncı maddede yer alan tablonun (1) ila (15) numaralı sıralarında
belirtilen işyerlerinde ve işlerde çalışanlar 2008 yılı Ekim ayı başından, 6385
sayılı Kanunla söz konusu tabloya eklenen (16) ve (17) numaralı sıralarda
belirtilen işyerlerinde ve işlerde çalışanlar ise 5510 sayılı Kanunun geçici 48
nci maddesinden faydalananların hakkı saklı kalmak şartıyla 2013 yılı Şubat ayı
başından itibaren sözkonusu işyeri ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360
günü için karşılarında gösterilen gün sayıları fiili hizmet süresi zammı olarak
değerlendirilmektedir.
5510 sayılı
Kanunun 40 ıncı maddesinin birinci fıkrası hükmüne göre hesaplanan fiilî hizmet
süresi zammı, tablonun (13) ve (14) numaralı sırasında yer alan sigortalılar hariç
diğer sigortalılar için beş yılı geçmemek üzere uzun vadeli sigorta kolları
uygulamasında prim ödeme gün sayısına eklenmektedir. 5510 sayılı Kanunla yaştan
yapılacak indirim süresinin hesabı, toplam prim ödeme gün sayısına eklenen
sürenin yarısı şeklinde belirlendiğinden yaş hadlerinden yapılacak indirim
süresi, prim ödeme gün sayısına beş yıl ilave edilenler için 2,5 yılı geçmemektedir.
Tablonun (10) numaralı sırasında yer alan sigortalılar için ise gerek prim
ödeme gün sayısına yapılacak ilavede gerekse yaştan yapılacak indirimde süre
sınırı uygulanmamaktadır.
Ancak, yaş haddi
indiriminden yararlanabilmek için 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinin ikinci
fıkrasında yer alan tablonun (10) numaralı sırasında yer alan sigortalıların en
az 1800 gün, diğer sıralarda yer alan sigortalıların ise en az 3600 gün
belirtilen işyeri ve işlerde çalışmış olmaları gerekmektedir.
Genel
Müdürlüğümüze yapılan müracaatlardan 2008 yılı Ekim ayı başından önce 506
sayılı Kanuna tabi olarak 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde sayılan işler
ve işyerlerinde çalışıp 2008 yılı Ekim ayı başından sonra da 5510 sayılı
Kanunun 40 ıncı maddesi kapsamında bu çalışmalarını sürdüren sigortalıların,
506 sayılı Kanuna tabi geçen çalışma sürelerinin gerek 1800 gün gerekse 3600
günün hesabında dikkate alınmaması dolayısıyla 2008 yılı Ekim ayı başından
sonra geçen süreleri için emeklilik yaş haddi indirimden faydalanamadıkları
tespit edilmiştir.
Buna göre, sigortalıların
2008 yılı Ekim ayı başından önce 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinde
belirtilen işler ve işyerlerinde 5434 sayılı Kanunun mülga 32 nci maddesine
göre fiili hizmet süresi zammı ile 506 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesi
kapsamında itibari hizmet süresi kapsamı dışında prim ödenerek geçen
çalışmalarla 2008 yılı Ekim ayı başından sonra fiili hizmet süresi zammına tabi
prim ödenerek geçen çalışmalar toplamının 1800 veya 3600 gün olması halinde,
sigortalıların 2008 yılı Ekim ayı başından sonra fiili hizmet süresi zammına
tabi geçen çalışmaları için emeklilik yaş haddinden indirim yapılacaktır.
5510 sayılı
Kanunun 40 ıncı maddesinde sayılan işler ve işyerlerinde 2008 yılı Ekim ayı
başından önce de çalışan sigortalıların bu kapsamda çalışıp çalışmadıklarının
tespiti Ünitelerce yapılacaktır. Şöyle ki; sigortalı çalışmaları 2008 yılı Ekim
ayı başından önce başlayanlardan 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesi
kapsamındaki hizmetleri aynı işyerinden bildirildiği tespit edilenlerin aynı
işyerindeki çalışmaları devamlılık gösteriyorsa, fiili hizmet süresi zammı
kapsamında çalıştığını gösterir bilgi ve belgelerin ibraz edilmesi halinde,
devamlılık göstermeyen hizmetler ise sonradan düzenlenebilir nitelikte olmayan
belge ibraz edilmesi halinde dikkate alınacaktır. Bunun dışında fiili hizmet
süresi zammı kapsamındaki işler ve işyerlerinin tespitinde işyeri dosyasındaki
işkolu kodu ile işyerinin tehlike sınıf ve derecelendirilmesine ilişkin
belgelere de bakılarak karar verilebilecek, ayrıca geriye dönük çalışmaların
niteliğine ilişkin denetim yaptırılmayacaktır.
2008 yılı Ekim ayı
başından önce geçen çalışmalar sadece 1800 veya 3600 günün hesabında
değerlendirileceğinden hizmetin 5434 sayılı Kanunun mülga 32 nci maddesi veya 506
sayılı Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamında geçip geçmediğine bakılmayacağı
gibi 2008 yılı Ekim ayı başından sonra 40 ıncı madde kapsamında olup, bu
tarihten önce bu nitelikte çalışması olanlar için 2008 yılı Ekim ayı başından önceye
yönelik olarak itibari hizmet süresi veya fiili hizmet süresi zammına ilişkin
aylık prim ve hizmet belgesi ile dört aylık sigorta primleri bordrosu
istenmeyecek, işverenlerden herhangi bir prim farkı da talep edilmeyecektir.
Örnek
1-
506 sayılı Kanuna tabi çalışmaya başladığı 2/5/1992 tarihinden itibaren radyoaktif
ve radyoiyonizan maddelerle yapılan
işlerde çalıştığı Kuruma ibraz etmiş olduğu belgeden tespit edilen sigortalı
(A), bu çalışmalarını 2008 yılı Ekim ayından itibaren de 5510 sayılı Kanunun 40
ıncı maddesi kapsamında sürdürmeye devam etmiştir. Bu durumda sigortalı (A)’nın
2008 yılı Ekim ayı başından önce de 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinin
ikinci fıkrasının (11) numaralı bendi kapsamında çalıştığı anlaşıldığından 2/5/1992-1/10/2008
süresindeki çalışmalar toplamı 3600 günün hesabında dikkate alınarak 1/10/2008
tarihinden sonra geçen çalışmalar için toplam prim ödeme gün sayısına ilave
edilen sürenin yarısı emeklilik yaş haddinden düşülecektir.
Örnek
2-
506 sayılı Kanuna tabi çalışmaya başladığı 7/8/1997 tarihinden itibaren döküm
fabrikasında çalışan sigortalı (B)’nin bu çalışmaları 27/3/2007 tarihinden
itibaren 506 sayılı Kanunun ek 5 inci maddesi kapsamına alınmış olup, işverenince
2008 yılı Ekim ayı başından itibaren de 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesi kapsamında
hizmet bildirimleri yapılmaya devam edilmiştir. Bu durumda, 27/3/2007
tarihinden önce de 5510 sayılı Kanunun 40 ıncı maddesinin ikinci fıkrasının (8)
numaralı bendi kapsamında çalıştığı Kuruma ibraz etmiş olduğu belgeden anlaşılan
sigortalı (B)’nin 7/8/1997-27/3/2007 süresindeki çalışmaları toplamı 3600 günün
hesabında dikkate alınacak, 2008 yılı Ekim ayı başından sonra geçen çalışmaları
için toplam prim ödeme gün sayısına ilave edilen sürenin yarısı emeklilik yaş
haddinden düşülecektir.
Bilgi
edinilmesini, daha önce 506 sayılı Kanuna tabi olarak 5510 sayılı Kanunun 40
ıncı maddesinde sayılan işler ve işyerlerinde çalışanlar hakkında yukarıdaki açıklamalarımız
doğrultusunda işlem yapılmasını rica ederim.
Ahmet AÇIKGÖZ
Genel Müdür
…../11/2015
Şb.Md. :
S.ÜVEDİ
.…./11/2015
Dai.Bşk. : S.ALIÇ
.…./11/2015
Gen. Md.Yrd. : İ.YILMAZ
Gereği:
Merkez
ve Taşra Teşkilatına
