İktisadi İşletmelerden Derneklere Kar Aktarımı
Dr. Mustafa Alpaslan
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
m.alpaslan@windowslive.com
Bilindiği gibi, derneklerin kendisi vergiye tabi değildir. Ancak,
derneklerin oluşturdukları iktisadi işletmeler kurumlar vergisine tabidir.[1] Dernekler
5253 sayılı Dernekler Yasasına göre faaliyette bulundukları sürece, kazanç
paylaşma haricinde, yasalarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı realize
etmek üzere asgari 7 gerçek veya tüzel kişinin bilgi ve çalışmalarını sürekli
olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi
topluluklarını içermektedir.[2]
Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı geçtiğimiz mayıs ayında
derneklerin vergilendirilmesi isimli bir rehber yayınlamış bulunmaktadır. [3]
Söz konusu rehberin 18.
sayfasının (3.3.6) ilgili bölümünde; “İktisadi işletmelerin karlarının derneğe
aktarımı” konusuna yer verilerek ilgili bölümde aynen şöyle bir açıklama
bulunmaktadır.
“Gelir Vergisi Kanununun
75 inci maddesinin ikinci fıkrasının (2) numaralı bendinde, iştirak
hisselerinden doğan kazançlar menkul sermaye iradı olarak sayılmıştır. Aynı
Kanunun 94. maddesinin 6/b-i bendinde, tam mükellef kurumlar tarafından; tam
mükellef gerçek kişilere, gelir ve kurumlar vergisi mükellefi olmayanlara ve bu
vergiden muaf olanlara dağıtılan, 75 inci maddenin ikinci fıkrasının (1), (2)
ve (3) numaralı bentlerinde yazılı kar paylarından tevkifat yapılacağı hüküm
altına alınmıştır.
Bir kazancın iştirak
kazancı sayılabilmesi için bir başka kurumun hisselerine sahip olunması
zorunluluk teşkil etmez, bağlı veya ait kuruluşun tamamına sahip olunması
halinde de bir iştirak kazancı elde edilmesi söz konusu olacaktır. Bu nedenle
derneğe ait iktisadi işletmenin bağlı bulunduğu derneğe bağış adı altında da
olsa aktardığı tutarlar kar payı niteliğinde olacaktır ve bu tutarlar üzerinden
Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinin birinci fıkrasının 6 numaralı
bendinin (b-i) alt bendi uyarınca %15 gelir vergisi tevkifatı yapılması
gerekecektir.”
Söz konusu rehber
Bakanlığın görüşünü yansıtmış olduğu gibi Gelir İdaresinin bütün ilgili
birimlerini ve Gelir İdaresinin denetim elemanları açısından bağlayıcı bir
özellik arz etmektedir.
Gelir İdaresi Başkanlığı
tarafından benimsenen mükellef – müşteri odaklı hizmet anlayışının bir sonucu
olarak mayıs 2012 döneminde hazırlanan rehberde dernek şeklinde faaliyet
gösteren tüzel kişiliklerin vergilendirme sürecindeki ödev ve mükellefiyetlerine
ilişkin açıklamalara geniş ölçüde yer verilmiştir. (Bkz. www.gib.gov.tr). Söz
konusu rehberde yapılan açıklamalara göre iktisadi işletmelerde oluşan karların
derneğe transferinde GVK md. 94/6-b-i md gereğince %15 gelir vergisi tevkifatı
yapması gerektiği belirtilmiştir.
Son yıllarda Gelir
İdaresi, dernekleri bırakıp, bunların oluşturdukları iktisadi işletmeleri vergi
kıskacına almaya çalışmaktadır. Gelir İdaresi Başkanlığı’nın internet
sitesindeki rehberde yer alan bu görüşü bütün dernekleri ve bunlar gibi
vergilenen birçok vakıflar ile iktisadi işletme sahibi kamu tüzel kişiliklerini
ilgilendirdiğinden bu görüşün isabet derecesi tartışma götürmektedir. Çünkü,
birçok dernek doğrudan iktisadi hayata giremediği için, iktisadi işletmeleri
kanalıyla cari işlemlerini ancak yürütebilmektedir.
Sonuç olarak, dernekler ile iktisadi işletmeleri adeta etle tırnak gibidir.
Kimin karını kime dağıtıyoruz ya da aktarıyoruz? Sualinin cevabı tektir. Dernek
ya da vakfın olan kar vergi sonrası dernek ya da vakfın amaçları doğrultusunda
yine kendi tasarrufuna otomatik geçmektedir. Ne dağıtım ne de kar transferi
asla söz konusu olamaz. Derneklerin veya vakıfların ayakta kalabilmesi için
iktisadi işletmelerden beslendiği herkesin bildiği bir gerçektir. Genelde
dernekler ile iktisadi işletmeler fiziki olarak da aynı çatı altında
faaliyetlerini sürdürmektedirler.[4] Sivil
toplum kuruluşlarının gelişerek daha fazla hizmet yapabilmesi için iktisadi
işletmelere gereksinimi kuşkusuzdur. Bu nedenle, derneğe ait iktisadi
işletmenin bağlı bulunduğu derneğe bağış adı altında aktarım yapması kar payı
sayılamaz.
[3] Gelir İdaresi
Başkanlığı, Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı, Yayın No:146, Mayıs 2012,
www.gib.gov.tr.
[4] Aynı görüş için
bkz. KIRIKTAŞ İlhan, “İktisadi İşletmelerin Air Oldukları Dernek, Vakıf ve Kamu
Tüzel Kişiliklerine Kar Aktarımında Tevkifat Olmamalıdır”, Vergi Dünyası
Dergisi, Eylül 2012, Sayı:373, s.20-27
