Mehmet Emin AKYOL
Versav
“Vergi Mükellefi Savunucuları Derneği”
I- GİRİŞ
Tam mükellef gerçek kişilerin menkul kıymetlerden elde ettikleri gelirleri iki grupta ele almak mümkündür. Menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından doğan kazançlar değer artışı kazancı olarak vergilendirilirken, menkul kıymetlerden dönemsel olarak veya vadeleri sonunda elde edilen gelirler ise menkul sermaye iradı olarak vergilendirilmektedir. Söz konusu kazançlar ticari faaliyet kapsamında elde edildikleri zaman, ticari kazanç olarak beyan edilir ve vergilendirilir.
01.01.2006 tarihinden itibaren iktisap edilen veya ihraç edilen menkul kıymetlerin büyük bir bölümünden elde edilen değer artışı kazançları halen GVK’nın geçici 67. maddesi uyarınca stopaja tabi bulunmaktadır. Menkul sermaye iratlarının ise bir bölümü GVK’nın 94. maddesi bir bölümü de geçici 67. maddesi uyarınca stopaja tabi tutulmaktadır.
II- DEĞER ARTIŞ KAZANÇLARININ VERGİLENDİRİLMESİ
Tam mükellef gerçek kişilerin menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından doğan değer artışı kazançlarının vergilendirilme esasları menkul kıymet türü itibarıyla aşağıda tablo halinde özetlenmiştir.
1 Tam mükellef kurumlara ait olup, 01.01.2006 tarihinden önce iktisap edilen hisse senetleri
Söz konusu hisse senetlerinin elde çıkarılma kazancı, 31.12.2005 tarihinde geçerli olan hükümlere göre vergilendirilir. Buna göre; ivazsız olarak iktisap edilen hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar, Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetlerinin üç aydan fazla süreyle elde tutulduktan sonra elden çıkarılmasından doğan kazançlar ile tam mükellef kurumlara ait olup, Borsa İstanbul’da işlem görmeyen hisse senetlerinin bir yılda fazla süreyle elde tutulduktan sonra elden çıkarılmasından doğan kazançlar gelir vergisine tabi değildir. Bu nedenle tam mükellef kurumlara ait olup, 01.01.2006 tarihinden önce iktisap edilen hisse senetlerinin 2016 yılında elden çıkarılmaları halinde doğan kazancın vergiye tabi olması söz konusu olmayacaktır.
2 Tam mükellef kurumlar ait olup, 01.01.2006 tarihinden itibaren iktisap edilen ve Borsa İstanbul’da işlem gören hisse senetleri
Tam mükellef kurumlara ait olup Borsa İstanbul’da işlem gören ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar, GVK geçici 67. madde uyarınca tevkifata ve vergiye tabi değildir. Hisse senetlerinin bir yıldan daha kısa sürede elden çıkarılması halinde elde edilen kazançlar GVK geç. md. 67/1 uyarınca stopaja tabi olmakla birlikte, stopaj oranı % 0’dır. Tam mükellef kurumlara ait olup Borsa İstanbul’da işlem gören ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senedi satış kazançları GVK mükerrer 80. madde uyarınca da vergilendirilmez.
3 Tam mükellef kurumlara ait olup, 01.01.2006 tarihinden itibaren iktisap edilen, Borsa İstanbul’da işlem görmeyen, SPK Kurul kaydına alınmış, banka ve aracı kurumlar vasıtasıyla elden çıkarılan hisse senetleri
Bu kazançlar GVK’nın geçici 67/1. maddesi uyarınca tevkifata tabi olup, tevkifat oranı % 0’dır.
4 Tam mükellef kurumlara ait olup, 01.01.2006 tarihinden itibaren iktisap edilen, Borsa İstanbul’da işlem görmeyen, SPK Kurul kaydına alınmış veya alınmamış, banka ve aracı kurum aracılığı olmadan elden çıkarılan hisse senetleri
İvazsız olarak iktisap edilenler ile tam mükellef kurumlara ait olup, en az iki yıl elde tutulan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar vergiye tabi değildir (GVK mük. md. 80). Bunlar dışında kalan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar yıllık beyan yoluyla vergilendirilir. Beyan edilecek değer artış kazancı belirlenirken iktisap bedeli elden çıkarıldıkları ay hariç olmak üzere ÜFE artış oranında endekslenebilir. Bu işlem için ÜFE’deki artış oranının % 10 ve üzerinde olması gerekir. Bu kazançlar için istisna uygulanması söz konusu değildir.
5 Dar mükellef kurumlara ait olan, Borsa İstanbul’da işlem gören ve 01.01.2006 itibaren iktisap edilen hisse senetleri
Bu kazançlar GVK’nın geçici 67/1. maddesi uyarınca tevkifata tabi olup, tevkifat oranı % 0’dır.
6 Dar mükellef kurumlara ait olan, Borsa İstanbul’da işlem görmeyen hisse senetleri
İvazsız olarak iktisap edilenlerin elden çıkarılmasından doğan kazançlar vergiye tabi değildir (GVK mük. md. 80). Bunlar dışında kalan hisse senetlerinin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar yıllık beyan yoluyla vergilendirilir. Beyan edilecek değer artış kazancı belirlenirken iktisap bedeli elden çıkarıldıkları ay hariç olmak üzere ÜFE artış oranında endekslenebilir. Bu işlem için ÜFE’deki artış oranının % 10 ve üzerinde olması gerekir (01.01.2006 öncesinde iktisap edilenlerde % 10 şartı aranmaz ve GVK mük. md. 80’de 31.12.2005 tarihi itibarıyla yer alan istisna uygulanır.). İstisna uygulandıktan sonra kalan kazanç tutarı yıllık beyan konusu yapılır.
7 01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilen veya çıkartılan; Devlet Tahvili (yurt dışında ihraç edilenler hariç), Toplu Konut İdaresi tarafından çıkarılan menkul kıymetler ile Özelleştirme İdaresi tarafından çıkartılan menkul kıymetler
İvazsız olarak iktisap edilenlerin satış kazancı vergiye tabi değildir. Diğerlerinden elde edilen kazanç yıllık beyan konusu yapılır. Kazanç tutarının tespitinde iktisap bedeli, elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere TEFE (01.01.2006’dan itibaren ÜFE) artış oranında artırılmak suretiyle dikkate alınır. Endeksleme için artış oranının % 10 ve üzerinde olması koşulu aranmaz. Ayrıca GVK’nın mükerrer 80. maddesinde 31.12.2005 tarihi itibarıyla yer alan istisnadan yararlanılır. İstisna uygulandıktan sonra kalan kazanç tutarı yıllık beyan konusu yapılır.
8 01.01.2006 tarihinden itibaren ihraç edilen veya çıkartılan; Hazine Bonosu, Devlet Tahvili (yurt dışında ihraç edilenler hariç), Toplu Konut İdaresi tarafından çıkarılan menkul kıymetler ile Özelleştirme İdaresi tarafından çıkartılan menkul kıymetler
Bu kazançlar GVK geç. md. 67/1 uyarınca stopaja tabi olup, stopaj oranı % 10’dur.
9 01.01.2006 tarihinden önce yurt içinde ihraç edilen özel kesim tahvilleri
İvazsız olarak iktisap edilenlerin satış kazancı vergiye tabi değildir. Diğerlerinde elde edilen kazanç yıllık beyan konusu yapılır. Kazancın tespitinde alış bedeli, elden çıkarıldıkları ay hariç olmak üzere TEFE (01.01.2006’dan itibaren ÜFE) artış oranında artırılmak suretiyle dikkate alınır. Endeksleme yapmak için % 10 artış oranı aranmaz. GVK’nın mükerrer 80. maddesinde 31.12.2005 itibarıyla yürürlükte olan istisnadan yararlanılır. İstisna uygulandıktan sonra kalan kazanç tutarı yılık beyan konusu yapılır.
10 01.01.2006 tarihinden itibaren yurt içinde ihraç edilen özel kesim tahvili
Bu kazançlar GVK geç. md. 67/1 uyarınca stopaja tabi olup, stopaj oranı % 10’dur.
11 01.01.2006 tarihinden önce yurt dışında ihraç edilen özel kesim tahvili
İvazsız olarak iktisap edilenlerin satış kazancı vergiye tabi değildir. Diğerlerinde elde edilen kazanç yıllık beyanname ile beyan edilir. Kazanç tutarının tespitinde iktisap bedeli, elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere TEFE (01.01.2006’dan itibaren ÜFE) artış oranında artırılmak suretiyle dikkate alınır. Endeksleme için artış oranının % 10 ve üzerinde olması koşulu aranmaz. Ayrıca GVK’nın mükerrer 80. maddesindeki istisnadan yararlanılır. İstisna uygulandıktan sonra kalan kazanç tutarı yıllık beyan konusu yapılır.
12 01.01.2006 tarihinden itibaren yurt dışında ihraç edilen özel kesim tahvili
İvazsız olarak iktisap edilenlerin elden çıkarılmasından doğan kazançlar vergiye tabi değildir (GVK mük. md. 80). Bunlar dışında kalanların elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar yıllık beyan yoluyla vergilendirilir. Beyan edilecek değer artış kazancı belirlenirken iktisap bedeli elden çıkarıldıkları ay hariç olmak üzere ÜFE artış oranında endekslenebilir. Bu işlem için ÜFE’deki artış oranının % 10 ve üzerinde olması gerekir. Bu kazançlar için istisna uygulanması söz konusu değildir.
13 01.01.2006 tarihinden önce iktisap edilen Borsa Yatırım Fonu ve Menkul Kıymet Yatırım Fonu Katılma Belgesi
Bu kazançlar için GVK geçici md. 55 uyarınca beyanname verilmez.
14 01.01.2006 tarihinden itibaren iktisap edilen Borsa Yatırım Fonu ve Menkul Kıymet Yatırım Fonu Katılma Belgesi
Bu gelirler (katılma belgesinin fona iadesi) GVK geç. md. 67/1 uyarınca tevkifata tabidir.
15 Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler ile İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler
Bu gelirler GVK geç. md. 67/1 uyarınca % 10 oranında tevkifata tabidir.
16 Yurt İçinde İhraç Edilen Kira Sertifikaları
Bu gelirler GVK geç. md. 67/1 uyarınca % 10 oranında tevkifata tabidir.
17 Yurt Dışında İhraç Edilen Kira Sertifikaları
İvazsız olarak iktisap edilenlerin elden çıkarılmasından doğan kazançlar vergiye tabi değildir (GVK mük. md. 80). Bunlar dışında kalanların elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar yıllık beyan yoluyla vergilendirilir. Beyan edilecek değer artış kazancı belirlenirken iktisap bedeli elden çıkarıldıkları ay hariç olmak üzere ÜFE artış oranında endekslenebilir. Bu işlem için ÜFE’deki artış oranının % 10 ve üzerinde olması gerekir. Bu kazançlar için istisna uygulanması söz konusu değildir. Hesaplanan kazanç tutarı yıllık beyan konusu yapılır.
18 Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgesi
Kar ve Zarar Ortaklığı belgeleri en uzun 7 yıl vade ile çıkarılabilir. Bu nedenle 2005 yılında ihraç edilen belgelerin bile 2016 yılında vadeleri dolmuş durumdadır. Bu durumda vergilendirme sadece GVK’nın geç. 67. maddesi yürürlüğe girdikten sonra ihraç edilenler için söz konusu olabilecektir. Bu kapsamda söz konusu gelirler, GVK geç. md. 67/1 uyarınca % 10 oranında tevkifata tabidir.
19 Banka Bonoları ve Banka Garantili Bonolar, Finansman Bonosu, Kıymetli Maden Bonoları, Hisse Senedine Dönüştürülebilir Tahviller
Bu gelirler GVK geç. md. 67/1 uyarınca % 10 oranında tevkifata tabidir.
20 01.01.2006 tarihinden önce iktisap edilen Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri
Bu kazançlar için GVK geçici md. 55 uyarınca beyanname verilmez.
21 01.01.2006 tarihinden itibaren iktisap edilen Vadeli İşlem ve Opsiyon Sözleşmeleri
Bu gelirler GVK geç. md. 67/1 uyarınca tevkifata tabidir.
22 Borsa İstanbul’da İşlem Gören Aracı Kurum Varantları
Bu gelirler GVK geç. md. 67/1 uyarınca tevkifata tabi olup, oran halen % 0’dır.
23 Gayrimenkul Sertifikaları
Bu gelirler GVK geç. md. 67/1 uyarınca tevkifata tabi olup, oran halen % 10’dur.
24 01.01.2006 tarihinden önce iktisap edilen katılma intifa senedi
İvazsız olarak iktisap edilenlerin satış kazancı vergiye tabi değildir. Diğerlerinde elde edilen kazanç yıllık beyanname ile beyan edilir. Kazanç tutarının tespitinde iktisap bedeli, elden çıkarıldığı ay hariç olmak üzere TEFE (01.01.2006’dan itibaren ÜFE) artış oranında artırılmak suretiyle dikkate alınır. Endeksleme için artış oranının % 10 ve üzerinde olması koşulu aranmaz. Ayrıca GVK’nın mükerrer 80. maddesindeki istisnadan yararlanılır. İstisna uygulandıktan sonra kalan kazanç tutarı yıllık beyan konusu yapılır.
25 01.01.2006 tarihinden itibaren iktisap edilen katılma intifa senedi
Bu gelirler GVK geç. md. 67/1 uyarınca % 10 oranında tevkifata tabidir.
GVK’nın geçici 67. maddesi uyarınca stopaja tabi tutulan değer artış kazançları için aynı maddenin 7. fıkrası uyarınca yıllık beyanname verilmez. Diğer gelirler dolayısıyla verilecek yıllık beyannameye bu gelirler dahil edilmez. Ancak aynı maddenin 11. fıkrasında isteyen mükellefler için ihtiyari olarak beyanname verilmesi imkanı tanınmıştır. İhtiyari olarak beyanname verilmesi halinde;
– Bir işlemden doğan zarar diğer işlemlerden elde edilen kazançlardan mahsup edilebilir. Ancak mahsup işlemi aynı türden menkul kıymetler arasında yapılır ve mahsup sonucunda kalan zarar tutarı gelecek döneme devretmez.
– Menkul kıymettin elden çıkarılmasından doğan kazanç, hangi oranda stopaja tabi tutulmuşsa o oran esas alınarak vergi hesaplanır ve stopaj yoluyla kesilen vergi mahsup edilir. Mahsup edilemeyen tutarlar red ve iade olunur.
Değer artışı kazancının GVK’nın mükerrer 80. maddesi uyarınca hesaplandığı ve yıllık beyan konusu yapıldığı hallerde, alım satım işlemleri nedeniyle oluşan zararlar aynı dönemdeki diğer menkul kıymet kazanç ve iratlarından mahsup edilebilir (Maliye Bakanlığının 21.01.2003 tarihli açıklaması). Ancak menkul kıymetlerin alım-satımından doğan zararlar diğer gelirlerden mahsup edilemez
Söz konusu kazançlar ticari faaliyet kapsamında elde edildikleri zaman, ticari kazanç olarak beyan edilir ve varsa stopaj yoluyla kesilen vergi, beyanname üzerinde hesaplanan vergiden mahsup edilir.
III- MENKUL SERMAYE İRATLARININ VERGİLENDİRİLMESİ
Tam mükellef gerçek kişilerin elde ettikleri menkul sermaye iratlarının vergilendirilme esasları, menkul sermaye iradı türü itibarıyla aşağıda tablo halinde özetlenmiştir...
Kaynak ve Yazının Devamı ► http://versav.org/2016/03/03/tam-mukellef-gercek-kisilerin-menkul-kiymetlerden-elde-ettikleri-gelirlerin-vergilendirilme-esaslari/
