Mehmet ARSLAN
Prof. Dr., Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölüm Başkanı
Versav
(Vergi Mükellefi Savunucuları Derneği )
(Vergi Mükellefi Savunucuları Derneği )
I- GİRİŞ
Son yıllarda alınan önlemlere ve kaydedilen aşamalara rağmen kayıt dışı ekonomi, ülkemiz açısından halen önemli bir sorun olarak devam etmektedir. Kayıt dışı ekonominin azaltılması, orta ve uzun dönemde ekonomik istikrar, gelir dağılımı ve istihdam gibi birçok makroekonomik unsurun iyileşmesine, ekonomide verimlilik düzeyi ve rekabet gücünün yükselmesine, ayrıca kamu gelirlerinin artmasına katkıda bulunacağı muhakkaktır. Bu kapsamda kayıt dışı ekonomiyle mücadelede teknolojinin sunduğu imkanlardan yararlanma konusunda vergi idaresi her gün daha aktif bir şekilde yararlanma cihetine gitmektedir. Mükellef ve mükellefiyete ilişkin faaliyetlerin etkin ve hızlı şekilde kavranması ve kayıt altına alınması büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle yoklama faaliyetlerinin etkinliğinin ve verimliliğinin artırılması için gelişen bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılması, bu faaliyetlerin dinamik ve organize bir yapıda yürütülmesi ve gelişen teknolojiye uygun yeni usul ve esaslarının belirlenmesi zorunluluk haline gelmiştir. Bu nedenle, Vergi Usul Kanunu’na 132/A maddesi ile elektronik yoklama sistemi getirilmiş ve uygulanmasına 01.09.2015 tarihinde başlanılmıştır.
Elektronik yoklama sistemi ile yoklama talebinin oluşturulması, oluşturulan talebin yoklamaya yetkililere iletilmesi, yoklama fişinin oluşturulması, kayıt altına alınması ve onaylanması ile yoklama fişinin ilgilisine iletilmesi işlemleri elektronik ortamda gerçekleştirilir.
Bu çalışmada, uygulanmaya başlanılan elektronik yoklama sisteminin incelenmesi ve yoklama müessesesinin etkinliğini artırma konusunda birtakım değerlendirmeler yapılacaktır.
II- YOKLAMA
A- YOKLAMANIN AMACI
Yoklamadan maksat, mükellefleri ve mükellefiyetle ilgili maddi olayları, kayıtları ve mevzuları araştırmak ve tespit etmektir (VUK md. 127). Yoklama vergilendirmeyi etkileyen ve vergi idaresinin bilgisi dışında kalan olgu ve bulguları ortaya çıkarmayı hedeflemektedir.
Yoklama yapılmasında hedeflenen amaçları şu şekilde sıralamak mümkündür(1).
a- Mükellefiyetini tesis ettirmemiş kişileri tespit edip mükellef yapmak,
b- Vergi matrahına esas teşkil edecek bilgileri toplamak ve bu bilgilerin doğruluğunu araştırmak,
c- Vergilemede etkili olacak olayları yazılı olarak tutanak altına almaktır.
Bu varsayımla yapılan yoklama sırasında cari yıl içindeki vergilemede sağlayacağı başarının yanı sıra daha sonraki yıllarda yapılacak vergi incelemesini de başarılı kılacaktır. Zira vergi incelemesi sırasında önceki dönemlere ait bilgiler tam ve doğru olarak mükellefler tarafından verilmeyebilir. Dolayısıyla, sağlıklı bir vergi incelemesi yapılmasına imkan kalmamaktadır. Oysa, yıl içinde düzenli olarak yapılan bir yoklama sonucunda belirlenen hasılat tespiti, inceleme elemanına büyük kolaylık sağlayacak, matrahın tayin ve tespitindeki yaklaşımlar daha gerçekçi ve isabetli olacaktır.
B- YOKLAMANIN KAPSAMI
04.12.1985 tarih ve 3239 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile yoklamanın kapsamı genişletilmiş, mükelleflerin ve mükellefiyetle ilgili maddi olayların, kayıtların ve konuların araştırılması ve tespit edilmesi yanında bir takım fiziki kontrollerin yapılması imkanını sağlamıştır(2).
VUK’un 127. maddesi uyarınca yoklamanın kapsamına alınan hususlar şunlardır:
a- Maliye Bakanlığı’nca belirlenmiş usuller dahilinde özel yetki verilmek kaydıyla günlük hasılatı tespit etmek,
b- 3100 sayılı Kanun kapsamına giren ödeme kaydedici cihaz kullanmak mecburiyetinde olanların bu mecburiyete uyup uymadıklarını, bu cihazları belli edilmiş esaslara göre kullanıp kullanmadıklarını ve günlük hasılatı tespit etmek,
c- Defter, belge, fatura, levha asma düzenlerine uyulup uyulmadığını tespit emek, kanuni defter ve belgeler dışında kalan ve vergi kaybının bulunduğuna emare teşkil eden defter, belge ve delillerin tespit edilmesi halinde bunları almak,
d- Taşıtları durdurmak ve taşıtta bulundurulması gereken taşıt pulu, yolcu listesi, fatura veya sevk irsaliyesi, yolcu bileti ve taşıma irsaliyesinin bulunup bulunmadığını ve bunların muhtevası ile taşınan yolcu ve malların miktarını ve mahiyetini ölçmek, tartmak, saymak suretiyle tespit etmek,
e- Taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi ve faturanın taşıtta bulunmaması halinde, bu belgelerin, ibrazına kadar, taşıtları trafikten alıkoymak, taşınan malın sahibi belli değilse, tespitine kadar malı bekletmek ve muhafaza altına almak (Beklemeye ve muhafazaya alınan malların bozulmaya ve çürümeye maruz mallar olması halinde derhal, diğer malları ise üç ay sonra Maliye Bakanlığı’nın belli edeceği esaslar dahilinde tasfiye olunur.).
Vergi idaresinin yoklama ile ilgili yetkilerinin geniş ölçüde yaygınlaştırılmasındaki amaç, vergi kaybının önlenmesi için etkin denetimlerin yapılabilmesini sağlamaktır(3).
Yoklama ve denetimde görevli memurların görevlerini ifa sırasında, güvenliklerinin sağlanmasına ilişkin esaslar Bakanlar Kurulu’nca belirlenir.
C- YOKLAMAYA YETKİLİ OLAN-LAR
Vergi Usul Kanunu’nun 128. maddesi, kimlerin yoklamaya yetkili oldukları belirlenmiştir. Buna göre(4);
a- Vergi dairesi müdürleri,
b- Yoklama memurları,
c- Yetkili makamlar tarafından yoklama işi ile görevlendirilenler,
d- Vergi incelemesine yetkili olanlar,
e- Gelir uzmanlarıdır.
Yoklama yapanların yoklama yetkilerini gösteren belgeyi, kendilerinden sorulmazsa bile, yoklama yapılan kimseye göstermeleri gerekir (VUK md. 129). Toplu yoklamalarda kolbaşının belgeyi ibraz etmesi yeterlidir.
D- YOKLAMA YÖNTEMİ
Yoklama her zaman yapılabilir, zaman bakımından bir sınırlama yoktur. Ne zaman yapılacağı mükellefe daha önceden haber verilmez. Özellikle, gece faaliyette bulunan yerlerde yoklama gece de yapılabilir (VUK md. 130).
Yoklama sonuçları, yoklama fişi denilen bir tutanakla tespit edilir. Tutanak yoklama yerinde iki nüsha olarak tanzim edilir. Yoklama memuru ve ilgili ya da yetkili temsilcisi tutanağı imza ederler(5). İlgili ya da yetkili bulunmaz veya imzadan çekinirlerse keyfiyet fişe yazılır ve yoklama fişi polis, jandarma, muhtar veya ihtiyar meclisi üyelerinden birine imzalatılır (VUK md. 131).
Yoklama fişlerinin bir nüshası ilgili kişiye ya da temsilcisine bırakılır. Bu kimseler yoklama sırasında yoklama yerinde bulunmuyorlarsa, bu nüsha yedi gün içinde posta ile ilgilisine gönderilir. Yoklama fişlerinin ikinci nüshaları vergi dairesine tevdi olunur (VUK md. 132).
Vergi uygulamalarının gerektirdiği durumlarda, bireysel yoklama fişi yerine yoklama cetvellerinin kullanılması ve sonuçların toplu olarak bu cetvellerde gösterilmesi mümkündür (VUK md. 133).
Belirtmek gerekir ki usulüne göre düzenlenen yoklama fişiyle belirlenen olgu ve bulguların vergilendirmeye esas olmasına karşılık, usulüne uygun olarak düzenlenmeyen yoklama fişlerine dayanan re’sen takdir yoluyla vergi salınması yargı mercilerince bozulmaktadır(6).
E- ELEKTRONİK YOKLAMA SİSTEMİ
Günümüzde gittikçe artan ve karmaşıklaşan mükellef ve mükellefiyete ilişkin faaliyetlerin etkin ve hızlı şekilde kavranması ve kayıt altına alınması vergi idareleri açısından büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle yoklama faaliyetlerinin etkinliğinin ve verimliliğinin artırılması için gelişen bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanılması, bu faaliyetlerin dinamik ve organize bir yapıda yürütülmesi ve gelişen teknolojiye uygun yeni usul ve esaslarının belirlenmesi zorunluluk haline gelmiştir. Bu nedenle, Vergi Usul Kanunu’na 132/A maddesi ile elektronik yoklama sistemi getirilmiş ve uygulanmasına 01.09.2015 tarihinde başlanılmıştır.
Elektronik yoklama sistemi ile yoklama talebinin oluşturulması, oluşturulan talebin yoklamaya yetkililere iletilmesi, yoklama fişinin oluşturulması, kayıt altına alınması ve onaylanması ile yoklama fişinin ilgilisine iletilmesi işlemleri elektronik ortamda gerçekleştirilir.
1- e-Yoklama Fişi
a- e-Yoklama Fişinin Oluşturulması ve İmzalanarak Onaylanması
e-Yoklama fişleri, yoklamaya yetkililer tarafından yoklama faaliyetinin amaç ve içeriğine göre belirlenmiş iş kuralları çerçevesinde, mobil cihazlar aracılığıyla elektronik ortamda oluşturulur(7).
Yoklama sırasında tespit edilen hususlar, nezdinde yoklama yapılana veya yetkilisine mobil cihaz ekranında ön izleme yaptırılmak suretiyle okutulur ve doğruluğu noktasında karşılıklı olarak mutabık kalınması halinde;
a- Nezdinde yoklama yapılanın elektronik imza aracı bulunması durumunda; nezdinde yoklama yapılan kişi veya yetkilisi tarafından elektronik imza aracı kullanılarak e-Yoklama fişi imzalanır,
b- Nezdinde yoklama yapılanın elektronik imza aracı bulunmaması durumunda; yoklamaya ilişkin özet bilgilerle benzersiz kodun üzerine yazıldığı e-Yoklama imza formu, tarih yazılmak suretiyle yoklamaya yetkililer ve nezdinde yoklama yapılan kişi veya yetkilisi ile birlikte karşılıklı olarak ıslak imza ile imzalanır.
Yukarıda belirtildiği şekilde nezdinde yoklama yapılan veya yetkilisi tarafından imzalanan e-Yoklama fişi yoklamaya yetkililer tarafından elektronik ortamda onaylanarak imzalanma süreci tamamlanır.
b- e-Yoklama Fişinin İmzalanmadan Onaylanması
Elektronik ortamda yoklama fişinin tanzimi sırasında, nezdinde yoklama yapılan veya yetkilisi bulunmaz veya imzadan imtina ederlerse bu durum mobil cihaz üzerinde ve e-Yoklama imza formunda kayıt altına alınır. Bu durumda yoklama fişi yoklamaya yetkili memur tarafından başka bir işleme gerek kalmaksızın tek taraflı olarak onaylanır ve e-Yoklama imza formunun bir örneği ilgilisine bırakılır.
c- Elektronik Yoklama Fişlerinin İletilmesi
e-Yoklama fişi, internet vergi dairesi üzerinde yer alan “Elektronik Yoklama Görüntüleme” menüsünden görüntülenebilir ve çıktısı alınabilir. Aynı şekilde bağlı bulunulan vergi dairesi/mal müdürlüğüne mükellef ya da yetkilisi tarafından başvurulması halinde kağıt ortamında bir örneği verilir. Elektronik ortamda yoklama fişinin tanzimi sırasında...
Kaynak ve Yazının Devamı ► http://versav.org/2016/03/03/vergi-hukukunda-yoklamanin-etkinligi-ve-elektronik-yoklama/
