İKALE
BEDELLERİNİN
SGK MEVZUATI YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
|
ÖZET
|
:
|
İşçi ile işveren arasındaki iş akdinin
ikale suretiyle sonlanması halinde yapılacak ödemeler, 5510 sayılı Kanunun 80
inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinde sayılan istisna tutulan
ödemeler arasında yer alması halinde sigorta primine esas kazanca dahil edilmemekte,
ikale bedelinin hangi kalem alacakları /tazminatları kapsadığına yer
verilmemesi yani ayrım yapılmaması halinde ise ikale bedeli adı altında
yapılan tüm ödemeler sigorta primine tabi tutulmaktadır.
|
İKALE SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ DEĞERLENDİRİLMESİ
Bilindiği
üzere, 4857 sayılı İş Kanununda, 818 sayılı Borçlar Kanununda ve 6098 sayılı
Türk Borçlar Kanununda “ikale sözleşmesi” diye bir sözleşmeye yer
verilmemiştir. Ancak borçlar hukukunun sözleşme serbestisi ilkesinden hareketle
taraflar kendi aralarında kararlaştıracakları koşullarda sözleşme
yapabileceklerdir.
“İkale”
kavramı bir şeyi gidermek, ortadan kaldırmak anlamına gelmektedir. İkale sözleşmesi, bozma ya da fesih sözleşmesi
olarak değerlendirilmektedir. Hukukta ikale sözleşmesi “Taraflar arasındaki
mevcut bir borç ilişkisinin, kısmen veya tamamen ortadan kaldırılması amacıyla
yapılan sözleşme” şeklinde tanımlanmaktadır. Taraflar ikale (bozma) sözleşmesi
ile yapılmış sözleşmeyi ortadan kaldırabilecektir. Sözleşme koşulları da
taraflarca belirlenecektir.
Sözleşme,
ikale (bozma sözleşmesi) ile sona ermişse işçi 4857 sayılı İş Kanunu ile
getirilen iş güvencesi hükümlerine dayanarak feshin geçersizliğini iddia
edemeyecektir. Bunun için de ikale sözleşmesi tarafların serbest iradelerine
dayanmalıdır.
İkale
sözleşmesi talebi işverenden gelmişse kanuni tazminatlarına ilaveten işçiye ek
bir menfaatin sağlanması mümkün bulunmaktadır.
Yargıtay
kararlarında, işçi-işveren ilişkilerinde sözleşmenin sona erdirilmesi ile
ilgili olarak “ikale sözleşmesi” ifadesinin kullanıldığı ve bu konuda tespitler
yapıldığı, ikale sözleşmesi ile yapılan ödemenin “ikale bedeli” olarak
nitelendirildiği, iş akdini sonlandıran işlemin tek taraflı fesih ya da bozma
sözleşmesi olup olmadığı hususları değerlendirilmek suretiyle kararlar
verildiği görülmektedir.
İKALE SÖZLEŞMESİNİN
SİGORTA PRİMİ YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
5510
sayılı Kanunun 80 inci maddesine göre prime esas kazançların hesabında;
1) Hak
edilen ücretlerin,
2) Prim,
ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin
ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve
bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,
3) İdare
veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt
bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay
içinde yapılan ödemelerin,
brüt
toplamı esas alınmaktadır.
Prime
Esas kazançların hesabında dikkate alınmayacak ödemeler ise,
Ayni
yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev
tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı
mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurumca
tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler
tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik
sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30'unu geçmeyen özel sağlık
sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları,
olarak
belirlenmiştir.
Bu
istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım
yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemelerin prime esas kazanca tabi
tutulacağı, diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet
ve istisnaların 5510 sayılı Kanunun uygulanmasında dikkate alınmayacağı
düzenlenmiştir.
Yine
4857 sayılı İş Kanununun “Bazı kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanların kıdem
tazminatı” başlıklı 112 nci maddesinde, Deniz İş Kanunu, Basın İş Kanunu ve
Emekli Sandığı Kanunu hükümleri uygulanmayan
personeli ile kamu kuruluşlarında sözleşmeli olarak istihdam edilenlere mevzuat
veya sözleşmelerine göre kıdem tazminatı niteliğinde yapılan ödemeler kıdem
tazminatı sayılır.” hükmüne göre “kıdem tazminatı niteliğinde yapılan ödemeler”
kapsamının açıklığa kavuşturulduğu görülmekte olup, bu kapsamda kıdem tazminatı
niteliğinde yapılacak ödemelerin prime esas kazanca tabi tutulmayacağı açıktır.
Diğer
taraftan 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 25 inci maddesine göre de, kıdem
tazminatından gelir vergisi kesilmemektedir.
Her ne
kadar ikale sözleşmesi ile işçiye bir tazminat ödenmesi kararlaştırılmış olsa
da, bu ödeme sözleşme gereği yapılan bir ödemedir. İşçi ve işverenin fesih konusunda anlaşmaları, bir tarafın
feshi niteliğinde olmadığından bozma sözleşmesi yoluyla iş sözleşmesi sona eren
işçi, sözleşme ile kararlaştırılan
meblağ dışında iş kanunundan kaynaklanan, kural olarak feshe bağlı olan kıdem
ihbar tazminatlarını da talep edemeyecektir. Ancak tarafların bozma
sözleşmesinde ihbar ve kıdem tazminatı ile iş güvencesi tazminatı hatta boşta
geçen süreye ait ücret ve diğer haklardan bazılarını ya da tamamını
kararlaştırmaları mümkündür.
5510
sayılı Kanunun 80 inci maddesinde prime tabi olmayan kazançlar sayma yolu ile
düzenlenmiş, belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm
ödemelerin ve ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemelerin prime
esas kazanca tabi olacağı kabul edilmiştir.
SONUÇ
Yapılan
değerlendirmeler sonucunda, iş akdinin ikale (bozma) ile sona ermesi durumunda;
Bozma Sözleşmesi ile kararlaştırılan ikale bedelinin hangi kalem alacakları
/tazminatları kapsadığının belirtilmesi ve bu alacakların/tazminatların 5510
sayılı Kanunun yukarıda sayılan istisna tutulan ödemeler arasında yer alması
halinde sigorta primine esas kazanca dâhil edilmemektedir. Bu istisnalar
dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler prime esas kazanca dâhil
edilmektedir. İkale sözleşmesi ile kararlaştırılan ikale bedelinin hangi kalem
alacakları /tazminatları kapsadığına yer verilmemesi halinde yani ayrım
yapılmaması halinde bu defa ikale bedeli adı altında yapılan tüm ödemeler
sigorta primine tabi tutulmaktadır.
Bu
nedenle kıdem veya ihbar tazminatı veya Sosyal Sigortalar ve Genel sağlık
Sigortası kanunda sigorta priminden muaf diğer tazminatları ödememek için,
hizmet akdinin fesh edilerek işçi ile ikale sözleşmesi yapılması halinde, ikale
bedelinin sigorta primine tabi tutulmaması için ikale sözleşmesinde; ikale
bedelinin kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi hangi kalemlerden oluştuğuna
tek tek yer verilmesi gerekmektedir. İkale sözleşmesinde yer verilen kalemler
arasında prime tabi kazançlar olması halinde ise cezai duruma düşmemek için
prime tabi ödemelerin Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi gerekmektedir.
Saygılarımızla…
Kaynak ► Türmob
