Yıllık İzin Hakkının Kullandırılmaması İşçiye Haklı Fesih Hakkı Verir Mi?

Yıllık İzin Hakkının Kullandırılmaması İşçiye Haklı Fesih Hakkı Verir Mi?

Musa Çakmakçı
Sosyal Güvenlik Uzmanı
arashan@ttmail.com

Yıllık ücretli izin İş Kanununda düzenlenen işçinin en önemli temel haklarından biridir. Onu bu kadar önemli olması ve kanunla korunma nedeni, işveren tarafından işçiden alınması ya da işçi tarafından vazgeçilmesi mümkün olmayan bir izin türüdür. Yıllık izin, çalışanların yıl boyunca yaptıkları çalışmalara karşılık fiziksel ve psikolojik sağlıklarının korunması için verilen bir dinlenme hakkıdır. İşçinin genel sağlığına ve dinlenmesine yönelik sunulan bu hak, işçi ve işverenin yerine getirmesi gereken bir sorumluluktur. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilmesi mümkün değildir. Bir başka ifade ile işçi bu yıllık izni kullanmak istemese dahi bu iznin kullandırılması gerekir. Yıllık izin hakkı Anayasal temeli olan bir dinlenme hakkı olup, işçinin iş sözleşmesinin devamı sırasında ücrete dönüşmez ve bu haktan vazgeçilemez. İşçinin iş sözleşmesinin devamı süresinde kullanmadığı yıllık izinlere ait ücreti istemesi mümkün değildir. Bu yüzdendir ki yıllık izin hakkından vazgeçilemediği gibi, işveren tarafından bu hakka el konulamaz ya da işçinin kendi isteği ve rızası olsa bile bu hak paraya çevrilemez.

Bununla birlikte yıllık izin kullanımı belli koşullar ve kurallarla düzenlenmiştir. Bu kurallar Yıllık ücretli izin, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53-60. maddeleri arasında düzenlenmiştir.

YILLIK İZNE HAK KAZANMA

Yıllık izne hak kazanmanın ilk ve en temel koşulu işçinin aynı işyerinde 1 tam yıl süreyle çalışmış olmasıdır. Bunun dışında çalışanın aynı işverene ait farklı işyerlerinde yaptığı çalışmalar da söz konusu ise yıllık ücretli izin hesabı yapılırken bu işyerlerinde geçirilen süreler toplanır. Aynı işverene ait bir ya da birden fazla işyerinde geçirilen sürelerin toplamı 1 tam yıla denk gelmesinden itibaren kazanılan yıllık izin hakkı bir sonraki yılın başlangıcından itibaren kullanılabilmektedir. Bu kural İş Kanununda belirlenmiş azami süreyi ifade eder. İş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmelerine konan maddeler ya da tarafların anlaşması ile bu süre daha az olabilir. Yani yıllık izne hak kazanmak için çalışılması gereken süre 1 yıldan daha az olarak belirlenebilir. Fakat daha fazla olamaz.

YILLIK İZİN SÜRELERİ

Yıllık izin süreleri İş Kanununda açıkça belirtilmiştir. Bu süreler asgari süreler olup, iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmelerine konan maddeler ya da tarafların anlaşması ile daha uzun süreler olarak belirlenebilir. İşçinin 1 yıllık çalışmasına karşılık olarak hak edeceği asgari izin süresi kanunda belirtildiğinden farklı olarak 14 günden daha çok olabilir. Fakat daha az olamaz. İş Kanunundaki asgari izin süreleri;

Yıllık ücretli iznin, 4857 sayılı Kanunun 53. maddesinde gösterilen süreler içerisinde işveren tarafından sürekli bir şekilde kullandırılması zorunludur. 

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;

a) 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dâhil) olanlara 14 günden,

b) 5 yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden,

c) 15 yıl (dâhil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.

 Yeraltı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri 4’er gün arttırılarak uygulanır.

Ancak 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.

İŞÇİ İSTEDİĞİ ZAMAN YILLIK İZİN KULLANABİLİR Mİ?

4857 sayılı İş Kanununun 60. maddesince hazırlanarak yürürlüğe konulmuş olan Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 7. Maddesinde izni talep etme usulünün nasıl olması gerektiği açıklanmıştır. Bahsedilen maddeye göre, İşçi yıllık izni, hak ettiği tarihten itibaren takip eden yıl içerisinde dilediği zaman kullanabilir. İzin talebiyle alakalı en önemli detay ise işçinin talebini en az 1 ay öncesinden işverene bildirmesi gerekliliğidir. Bunun yanında bu talebin yazılı olarak yapılması şartı da söz konusudur. Yazılı olarak yapılan izin talebi bildiriminde işçinin isim, soyisim, varsa sicil numarası, izin istediği tarihler ve ücretsiz yol izni talep edip etmediği bilgisinin bulunması gerekmektedir. Yıllık ücretli izin yönetmeliğinin 8. maddesinde; işverenin işçinin izin kullanma tarihi ile bağlı olmadığı, işçinin talebi ve iş durumu dikkate alınarak izin döneminin belirleneceği ifade edilmiş olup, İşçinin yazılı olarak bildirdiği izin talebi işveren, işveren vekili ya da varsa ilgili izin kurulu tarafından değerlendirilir. İzin istenen tarih iş yoğunluğu, olası çakışan izinler ve varsa diğer çalışanların kullanacağı izinler sebebiyle oluşan izin yoğunluğuna bağlı olarak yaşanacak iş gücü kaybının boyutu gibi detaylar göz önünde bulundurularak uygun bulunduğu ölçüde onaylanarak işçiye bildirilir. Aynı tarihlere rastlayan izinlerde çalışanlar arası kıdem ve bir önceki yılda kullanılmış izinlerin tarihleri göz önünde bulundurularak hangi çalışana öncelik verileceği belirlenir.

YILLIK İZİN SÜRESİ BÖLÜNEBİLİR Mİ?

Yıllık izin süresinin bölünmesi belli şartlar çerçevesinde mümkündür. Özellikle işverenler tarafından da sıklıkla yanılgıya düşülen bu konuda kanun yeterince açık hüküm vermektedir. Yıllık ücretli izin, işveren tarafından bölünemez. Ancak, 53. maddede öngörülen yıllık ücretli izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü 10 (on) günden aşağı olmamak üzere bölümler hâlinde kullanılabilir. 

Buradan da anlaşılacağı gibi, izin kullanımı muhakkak en az 10 (on) gün kesintisiz olarak kullandırılmalıdır. Buradaki 10 günlük süre işverenin inisiyatifine bırakılmış bir husus değildir. İşçi 10 günden daha kısa bir süreyle yıllık izin kullanmak istese dahi işverenin buna izin vermesi söz konusu değildir. Bununla birlikte işçinin talep ettiği yıllık izin süresi işveren tarafından keyfi olarak bölünemez. Ayrıca işçinin yıl içerisinde kullandığı diğer ücretli ve ücretsiz izinler ile yıllık izin süresine rastlayan resmi tatiller ve pazar günleri çalışanın yıllık izin hakkından düşülemez.

Son olarak belirtmek gerekir ki; bu konu ile alakalı ihlallerde, İş Kanununa göre uygulanacak idari para cezaları gereğince; yıllık ücretli izni yasaya aykırı olarak bölünen her işçi için ayrı ayrı idari para cezası uygulanacaktır.

YILLIK İZNE EK OLARAK ÜCRETSİZ YOL İZNİ

Yıllık izin konusunda az bilinen detaylardan biri de ücretsiz yol izni hakkıdır. Yıllık izin kullanımındaki ücretsiz yol izni hakkı yıllık iznini işyerinin bulunduğu yerden farklı bir yerde geçirecek olan çalışanlara verilecek olan ücretsiz izindir. Çalışanın iznini farklı bir yerde geçireceğini belgelemesi ve işverenden yazılı olarak talep etmesi koşuluyla işveren toplam 4 güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır.. Ücretsiz yol izni gerekli koşullar sağlandığı takdirde işverenin vermekle yükümlü olduğu izindir.

İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.

YILLIK İZNİN KULLANDIRILMAMASI İŞÇİYE FESİH HAKKI VERİR Mİ?

Yazımızın başında belirttiğimiz gibi Yıllık ücretli izin hakkı, işçinin dinlenme hakkı olarak anayasal bir hak olarak düzenlenmiş olup vazgeçilemeyecek olan bir düzenlemedir. Anayasa’nın 50. maddesinde  “Dinlenmek çalışanların hakkıdır” diyerek ve İş Kanunu’nun 53. maddesinin 2. fıkrasında, “Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez” denilerek bu hakkın kullandırılması için ilgili yasal düzenlemeler yapılmıştır. İş kanununun 54. maddesinde: “İşçi yukarıdaki fıkralar ve 55 inci madde hükümlerine göre hesaplanacak her hizmet yılına karşılık, yıllık iznini gelecek hizmet yılı içinde kullanır.” Denilmektedir. Ayrıca Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliğinin 7. Maddesinde, işçinin izin isteğini en az bir ay önceden işveren bildirmesi gerektiği açıklanmış, 8. Maddede ise, işverenin işçinin izin kullanma tarihi ile bağlı olmadığı, işçinin talebi ve iş durumu dikkate alınarak izin döneminin belirleneceği ifade edilmiştir. Aynı yönetmeliğin 8. Maddesinde ayrıca, “Aynı tarihe rastlayan izin isteklerinde: işyerindeki kıdem ve bir önceki yıl iznini kullandığı tarih dikkate alınarak öncelikler belirlenir” şeklinde düzenleme bulunmaktadır. Yıllık ücretli izin yönetmeliğinde de belirtildiği üzere yıllık izin kullanılacağı zamanı belirlemek işverenin yönetim hakkı kapsamında kalmaktadır.İşverenin bu hakkının iyiniyet kuralları çerçevesinde kullanılması gerektiği açıktır. Bir başka anlatımla, işçinin anayasal temeli olan dinlenme hakkının, işyerinin gereklerine uygun biçimde ve mümkün olduğunca işçinin talebi çerçevesinde kullandırılması gerekir. İşverenin bu noktada yönetim hakkını kötüye kullanmasının yasalar karşısında korunmayacağı kabul edilmelidir. Bir başka deyişle çalışan iznini hak ettiği tarihten, bir sonraki hak ediş tarihine kadar kullanması gerekir.

İş Kanununun 24. maddesi, işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle fesih edebileceği gerekçeleri göstermiştir. Çalışanın yıllık ücretli iznini hak ediş tarihinden itibaren, yeni hak ediş tarihine kadar kullandırmayan işverenin bu davranışı, Ahlak ve İyi niyet kurallarına uymayan davranışlar kapsamına girmektedir. Yargıtayın vermiş olduğu kararlarda bu doğrultudadır.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin  2001/17459 esas numaralı kararlarında;

Hak kazandığı izni çalışmakta iken işverenden isteyen işçi kendisine böyle bir iznin kullandırılmayacağı açık ve kesin şekilde ifade edildiği takdirde iş Kanununda tanınmış olan haklarını kullanabilir. Örneğin işçi için bu durum sözleşmeyi haklı nedenle fesih yetkisi verir demektedir.

22. H.D.`nin 2013/7567 E. , 2014/6472 K. sayılı ve 18.03.2014 tarihli kararında konuya ilişkin olarak vermiş olduğu emsal nitelikteki kararda; yıllık izinin hangi tarihlerde kullandırılacağı işverenin yönetim hakkı kapsamında olmakla birlikte talep hakkının doğduğu yıl içerisinde izin hakkının kullandırılması gerektiği; ancak, yıllık ücretli iznin kullandırılmamasının haklı fesih sebebi oluşturabilmesi için çok uzun süre hiç izin kullandırmaması ya da talep edildiği halde gerekçesiz olarak izin kullandırılmaması gerekli olduğunu belirtmiştir.

2011/31608 E. , 2011/35332 K. sayılı ve 06.10.2011 tarihli Yargıtay 9. H.D.`nin konuya ilişkin olarak vermiş olduğu bir kararında; “ Her ne kadar işveren hak edilen yılın sonuna kadar izin vermekte serbest ise de ancak bir yılı aşkın süreden sonra nedensiz izin vermeme halinde davacı işçinin fesih hakkı doğacağı gibi, işveren izin talebine muvafakat vermek zorundadır. ” şeklinde değerlendirme yapmıştır

Yargıtay 9. H.D. 24.03.2011 T. , 2009/7959 E. , 2011/8629 K. sayılı kararında Yıllık izin süresi tarafların anlaşmasıyla ve bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere bölünebilir. Yıllık izinlerin talep edilmesine rağmen çok kısa sürelerle kullandırılması işçi açısından haklı fesih sebebi olarak değerlendirilebilir. Ancak sırf 10 günden kısa olması nedeniyle kullanılmamış gibi değerlendirilmez denilmiştir.

SONUÇ OLARAK:

           ·         İşçi yukarıda belirttiğimiz şekillerde yıllık ücretli izni hak etmeli

           ·         Yıllık ücretli iznini kullanmak istediğine dair talepte bulunmalı

           ·         İşvereninde yeni hak ediş tarihine kadar iznini kullandırmaması gerekir.

 Burada önemli olan işçiye çok uzun süre hiç izin kullandırılmamış olması ya da işçinin izin talebinde bulunduğunu, işverenin ise izin talebini gerekçesiz reddettiğini ispatlamaktır ve ispat yükü de işçidedir. Bu durumların oluşması halinde ancak bu koşullar altında yıllık ücretli iznin kullandırılmaması haklı fesih nedeni olarak görülür.

Kaynak ► http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/musacakmakci/019/